چرا ما ایرانی‌ها در مکالمات خود دیر سر اصل مطلب می‌رویم

امروزه حضور هنجارهای ارتباطی نهادینه‌شده در ایران را حتی در استفاده از ابزارهای ارتباطی نوین غیررسانه‌ای نیز می‌توان مشاهده کرد. مثلا به نظر می‌رسد در مکالمات تلفنی پاره فرهنگ‌ها و اقوام مختلف در ایران، مدت طی شده برای ورود به اصل مطلب - یعنی دقایق اولیه احوالپرسی - با یکدیگر متفاوت است، دیده می‌شود که بعضی‌ها در ماه‌های اولیه دسترسی به تلفن، دقایق زیادی را به همان شیوه ارتباطات چهره به چهره «عجله گریز روستایی» به احوال‌پرسی‌های کشدار صرف می‌کنند و بسیار دیرهنگام سراغ اصل مطلب می‌روند. در واقع اگرچه سخت‌افزار ارتباطی - یعنی دستگاه تلفن - در همه جای دنیا مشابه است، اما نحوه رفتار ارتباطی با آن تفاوت دارد. علت این امر را باید در ریشه فرهنگ ارتباطی هر قوم یافت.

محسنیان راد در ابتدای این کتاب نوشته است:‌ پس از این که در سال 85 کتاب «ایران در چهار کهکشان ارتباطی:‌ سیر تحول تاریخ ارتباطات در ایران، از آغاز تا امروز» منتشر و چند ترم تدریس شد، به این نتیجه رسیدم که ما ایرانیان به هنگام ورود به کهکشان گوتنبرگ (مارشال مک لوهان، اندیشمندی که دهکده جهانی را پیش‌بینی کرد، معتقد بود که انسان ابتدا در کهکشان شفاهی اقامت کرد، سپس به کهکشان گوتنبرگ رفت و از آن‌جا در کهکشان مارکونی استقرار یافت. هر یک از این جابه جایی‌ها تحولی اساسی در زندگی او ایجاد کرد.) چمدانی داشتیم مانده از اقامت طولانی در کهکشان «دارمانی» که متاسفانه محتوای ارزشمند آن - از جمله صدها هزار جلد نسخه خطی - به واسطه مصیبت‌هایی همچون حمله مغولان به ایران از بین رفته بود و از آن همه میراث فرهنگی غنی، جز چمدانی شکافته شده و تقریبا تهی، در دست نداشتیم... اکنون که این کتاب پایان یافته، متوجه شدم که آن چمدان شکافته شده، از سوی انسانی حمل می‌شد با حافظه‌ای جمعی که در آن خاطراتی بود که محصولش مدل هشت‌انگاره‌ای تدبیر ارتباط ایرانی است. اکنون سوال پیش روی ما این است که چگونه می‌توان از این حافظه دور و به محتوای اولیه‌ آن چمدان نزدیک شد؟

فصل اول کتاب، «تدابیر ارتباطی ایرانی» نام دارد و شامل موضوعاتی مانند شعر و ضرب‌المثل نمادی از تعامل نخبگان و عوام، به وجود آمدن جامعه ذره‌ای، زرنگی و جادوی ارتباط و ... می‌شود. فصل دوم درباره «زمینه تحولات فلسفه سیاسی در ایران و رابطه آن با شکل‌گیری مدل هشت‌انگاره‌ای ارتباط» است. در فصل سوم «زمینه سوم، پناهگاه گروه گریزان از جادوی ارتباط» بررسی شده است و مباحثی چون ارتباط حیوان با انسان، ارتباط جمادات با انسان، ارتباط حیوان با حیوان، ارتباط گیاه با گیاه، فراگرد ارتباط انسان ایرانی با خدا و با عالم غیب و .... مطرح شده است.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

گفته‌های افلاطون در وجود راه میانه استبداد و آزادی در دوران کوروش (بیش از یکصد سال قبل از افلاطون) نیز فرضیه وجود مباحث آزادی خواهانه در اندیشه سیاسی عصر هخامنشیان را تقویت می‌کند. حتی با احتیاط می‌توان گفت که خاستگاه چنین اندیشه‌هایی، الزاما یونان باستان نبوده و چه بسا زودتر از آنان، از چالش‌های ذهنی نخبگان ایرانی بوده است. ویل دورانت در کتاب تاریخ فلسفه، به نقل از کتاب سیاست ارسطو می‌نویسد: یونانیان پس از جنگ با ایرانیان از فتوحات خود سرمست شدند و به کمک کشتی‌های تجهیزشده‌ای که پیروزی نبرد دریایی را پشت سر گذارده بود، خیلی دورتر رفتند. انواع علوم را کسب کردند و فقط در جستجوی دانش و تحقیق بودند...

مهر